Παγκόσμια ημέρα κατά του ρατσισμού

Κάθε χρόνο στις 21 Μαρτίου, γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων. Καθιερώθηκε το 1966 από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών σε ανάμνηση ενός τραγικού συμβάντος, που συγκλόνισε την παγκόσμια κοινή γνώμη. Στις 21 Μαρτίου του 1960 η αστυνομία της ρατσιστικής Νοτίου Αφρικής πυροβόλησε εν ψυχρώ κατά μιας διαδήλωσης φοιτητών στην πόλη Σάρπβιλ, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 70 άνθρωποι. Οι νεαροί διαδηλωτές διαμαρτύρονταν ειρηνικά κατά των νόμων του Απαρτχάιντ, που είχε επιβάλλει το καθεστώς της λευκής μειοψηφίας στη χώρα, εφαρμόζοντας τη θεωρία της ανισότητας ανάμεσα στις φυλές.

Με αφορμή, λοιπόν, τη μνήμη της σημερινής μέρας αλλά και τα καθημερινά περιστατικά ρατσισμού και ξενοφοβίας που βιώνουμε, αποφάσισα να προσεγγίσουμε με τα τμήματα νέων και εφήβων το θέμα «Διαφορετικοί, αλλά όλοι ίσοι». Παρακολουθούμε όλοι εδώ και πολλούς μήνες την τραγική ιστορία  των προσφύγων και μεταναστών, είμαστε απλοί παρατηρητές αυτής της ανεξέλεγκτης κατάστασης και δυστυχώς ανήμποροι να την αλλάξουμε και να την αναστρέψουμε, γιατί οι δυνάμεις που αποφασίζουν απλώς δεν σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις διακηρύξεις που έχουν  διατυπώσει και έχουν ψηφίσει. Ψάχνοντας στο διαδίκτυο υλικό προκειμένου να δουλέψουμε το ζήτημα με τα παιδιά, διάβασα μαρτυρίες ανθρώπων, μάταιες προσπάθειες ανθρώπων, που με δράσεις συμβάλλουν στην  πρόληψη και στον περιορισμό φαινομένων ρατσισμού και ένα πλήθος πληροφοριών που σε γεμίζουν με ανάμεικτα συναισθήματα θλίψης, αγανάκτησης, θυμού, συμπόνοιας. Μικροί, μεγάλοι, άνθρωποι όλων των ηλικιών, πέφτουν καθημερινά θύματα ρατσισμού και πολλές φορές όλοι μας φέρουμε ευθύνη. Ας θυμηθούμε πόσες φορές κάναμε ρατσιστικά σχόλια ή με τη συμπεριφορά μας δεν σεβαστήκαμε τον συνάνθρωπό μας. Λόγω των γεγονότων που τρέχουν και της ιδιαίτερης προβολής από τα ΜΜΕ ο κόσμος έχει ευαισθητοποιηθεί και δείχνει την αλληλεγγύη και την υποστήριξη του στους «ξένους». Όταν όμως τα φώτα και οι κάμερες σβήσουν και η αυλαία πέσει, η λήθη παίρνει τη θέση της και όλοι επιστρέφουν στην καθημερινότητα. Η φυλή, η εθνικότητα, η θρησκεία, η γλώσσα, η κουλτούρα, η καταγωγή είναι αφορμές ρατσιστικών επεισοδίων και περιστατικών αλλά δεν είναι μόνοι αυτοί οι παράγοντες.

Ανάμεσα μας υπάρχουν παιδιά και ενήλικες που διαφέρουν από την κοινωνική νόρμα γιατί έχουν ένα διαφορετικό χαρακτηριστικό στοιχείο από την πλειοψηφία. Άνθρωποι με αναπηρία, με προβλήματα υγείας σωματικά και ψυχικά, άνθρωποι με διαφορετικές σεξουαλικές προτιμήσεις , άνθρωποι με ιδιαιτερότητες, συνήθως τοποθετούνται στο περιθώριο και ζουν σε έναν παράλληλο κόσμο. Ας αναρωτηθούμε πόσες φορές έχουμε παρκάρει σε θέση ανάπηρου ή ας σκεφτούμε τι έχουμε πει ή κάνει όταν συναντήσαμε ένα άνθρωπο διαφορετικό από εμάς. Ας σκεφτούμε πόσα παιδιά δέχονται ημερησίως βία επειδή είναι διαφορετικά από τα άλλα, ίσως πιο ντροπαλά και συνεσταλμένα, ίσως με κάποια νοητική καθυστέρηση, ίσως με κάποια μαθησιακή δυσκολία, ίσως έχουν προβλήματα όρασης και ακοής κ.α. Κάθε φορά που κάποιος συναντά έναν άνθρωπο διαφορετικό νιώθει αμηχανία, φόβο, αγωνία, δεν ξέρει τι να πει, πώς να συμπεριφερθεί, πώς να επικοινωνήσει μαζί του.

Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό, γιατί δυσκολευόμαστε να συνυπάρξουμε και να αποδεχτούμε το διαφορετικό; Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να αλλάξει αυτό το φαινόμενο; Θέλουμε ή μας αρέσει να νιώθουμε πιο δυνατοί και ικανοί και αντλούμε ευχαρίστηση από τέτοια περιστατικά; Πολλά παρόμοια ερωτήματα τίθενται στα τραπέζια πολιτικών, οικογενειών, φίλων, σε συζητήσεις, άρθρα και σκέψεις, ξοδεύουμε καθημερινά πολλή μελάνι και σάλιο για τέτοια ζητήματα, παρόλα αυτά στην πράξη δυσκολευόμαστε. Ας μην ξεχνάμε ότι σαν ενήλικες έχουμε απόλυτη ευθύνη για το τι διδάσκουμε στα παιδιά, πώς τα μεγαλώνουμε, τι τα μαθαίνουμε και πώς τα διαπαιδαγωγούμε. Στερεότυπα και προκαταλήψεις έχουν εδραιωθεί και μεταφέρονται ασυναίσθητα από γενιά σε γενιά. Ένα απλό παράδειγμα είναι η σημασία και η επίδραση της εξωτερικής εμφάνισης και το χρώμα δέρματος, που διαμορφώνουν αυτόματα τη στάση των ανθρώπων. Πολλά κοινωνικά πειράματα αποδεικνύουν την παραπάνω τοποθέτηση. Ας μην ξεχνάμε ότι όλοι είμαστε άνθρωποι στον κόσμο αυτό και θέλουμε να ζήσουμε ειρηνικά, γαλήνια, ευτυχισμένα με αγάπη, σεβασμό και αξιοπρέπεια. Αν ο καθένας από εμάς κάνει ένα μικρό απολογισμό της καθημερινής του συμπεριφοράς, είμαι σίγουρη ότι θα εντοπίσει στοιχεία ρατσιστικής προδιάθεσης, ενδεχομένως άθελά του. Ας αποκτήσουμε μεγαλύτερη αυτογνωσία και αυτοέλεγχο και ας προσπαθήσουμε να αλλάξουμε αυτήν την τάση που μας κυριεύει. Αποτελούμε πρότυπα μίμησης για τις νέες γενιές που ακολουθούν και ας μην ξεχνάμε ότι ο καθένας από εμάς θα μπορούσε να είναι στη θέση του άλλου.

Μοιράζοντας μαζί σας τις σκέψεις μου και τα συναισθήματα που ένιωσα γράφοντας αυτό το κείμενο, ελπίζω να δώσω τροφή για σκέψη και προβληματισμό και σε σας. Ας μην το βάζουμε κάτω, ας μην απογοητευόμαστε και ας μη γινόμαστε «κακοί» άνθρωποι. Εμείς οι ίδιοι αποτελούμε τον κόσμο στον οποίο ζούμε, μόνο εμείς μπορούμε να τον κάνουμε πιο όμορφο και πιο αρμονικό, αρκεί να προσπαθήσουμε και να μην καταθέσουμε τα όπλα. Αν ο καθένας από εμάς κάνει το δικό του απολογισμό ενδεχομένως να στεναχωρηθεί και να πικραθεί με πράξεις και λόγια του παρελθόντος και έτσι  να μην τα επαναλάβει. Λάθη του παρελθόντος αποτελούν μάθημα για το μέλλον, μην αφήνουμε τη ζωή να μας τρέχει και να βυθιζόμαστε στο λήθαργο, εμείς να τρέχουμε μέσα στη ζωή.

Μυρτώ Στάγκου

Ψυχολόγος ΑΠΘ/ΜΑ

Εξειδικευμένη στη Συμβουλευτική Παιδιών-Εφήβων και στην Ειδική Αγωγή

(MA in Counselling for Children and Young People, University of Nottingham, UK/ Πιστοποιητικό ειδικής κατάρτισης Ειδική Αγωγή, Παιδαγωγικό.ΑΠΘ)

Αγίας Σοφίας 46, 6^ος όροφος

Τηλ. Επικοινωνίας: 6947940512

Email: myrto.stagkou@gmail.com

Θυμός και παιδί. Ένα συναίσθημα που φοβόμαστε...

Ο θυμός είναι ένα συναίσθημα και ανήκει στην ομάδα των συναισθημάτων. Όμως, φαίνεται να έχει αναλάβει το ρόλο του μαύρου πρόβατου, είναι παρεξηγημένο και απομονωμένο. Ο θυμός παραπέμπει σε σκηνές έντασης, επιθετικότητας, βίας, σε δυσάρεστες και ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Η αδιαφορία και η απώθηση του συναισθήματος δεν βοηθάει την έκφραση και επεξεργασία του. Αντιθέτως, όταν ο θυμός "κουκουλώνεται", τότε η ένταση συσσωρεύεται και εκρήγνυται σαν ηφαίστειο. Επομένως θα πρέπει να το αποδεχτούμε, να αναγνωρίσουμε την αξία και τη σημασία του και να το εντάξουμε στον κόσμο των συναισθημάτων. Δεν είναι, όμως,  ένα ευχάριστο συναίσθημα γιατί κρύβει ένα φάσμα συναισθηματικής έντασης, είναι απρόβλεπτο και ενδεχομένως να προκαλέσει ενόχληση και αναστάτωση.

Οι ενήλικες αποτελούν πρότυπα για τα παιδιά, είναι τα μοντέλα μίμησης και εκμάθησης διαχείρισης θυμού. Εάν χειριζόμαστε σωστά το θυμό, τον εκφράζουμε με πολιτισμένο και σεβαστό τρόπο, δίνουμε την δυνατότητα στα παιδιά να έχουν μια θετική εμπειρία με το θυμό και να συνειδητοποιήσουν ότι είναι ένα συναίσθημα που μπορούν να ελέγξουν με υγιή και παραγωγικό τρόπο. Ο θυμός έχει υιοθετήσει το προσωπείο ενός τέρατος αλλά δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα συναίσθημα που βιώνει ο άνθρωπος, δεν θα πρέπει να το φοβόμαστε, αλλά να το αντιμετωπίζουμε ισάξια και ισότιμα με τα υπόλοιπα συναισθήματα.

Σκέψεις:

• Ο θυμός είναι φυσιολογικό, υγιές, ανθρώπινο συναίσθημα.
• Τα μικρά παιδιά χρειάζονται βοήθεια, καθοδήγηση, εκπαίδευση να μάθουν στις πρώτες εμπειρίες θυμού να τον διαχειρίζονται επιτυχώς.
• Ο τρόπος που ερμηνεύουμε καταστάσεις, αιτίες και συνέπειες, επηρεάζει τη διαχείριση θυμού.
• Συνήθως συνοδεύεται και από άλλα συναισθήματα, δεν είναι ξεκάθαρος και για αυτό έχει δύναμη. 
• Τα θεμέλια της συναισθηματικής ρύθμισης χτίζονται κυρίως στη νηπιακή και στη νεαρή ηλικία.
• Εντάξτε στη ζωή του παιδιού το παιχνίδι και άλλες πολύτιμες ευκαιρίες μάθησης, έκφρασης, κοινωνικής και προσωπικής εξέλιξης.

Τρόποι διαχείρισης:

• Οργανωμένο συναισθηματικό περιβάλλον, προβλέψιμο και σταθερό με ξεκάθαρους κανόνες και όρια. ΄Ετσι τα παιδιά γνωρίζουν, νιώθουν ασφαλή και έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση.
• Ένα περιβάλλον ενσυναίσθησης, άνευ όρων αποδοχής και αυθεντικότητας, που να  επιτρέπει στο παιδί να εκφραστεί, δεν το κατηγορεί και δεν το μαλώνει για αυτό που αισθάνεται. Ένα περιβάλλον που συζητάει, ακούει ενεργητικά, παρατηρεί, στηρίζει και επικοινωνεί. Το παιδί αισθάνεται ελεύθερο να μοιραστεί το συναίσθημα του, υπάρχει εμπιστοσύνη, κατανόηση και αγάπη.
• Έπαινος θετική ενίσχυση και  επιβράβευση, είναι αποτελεσματικοί τρόποι όταν εφαρμόζονται με σύνεση, είναι ρεαλιστικοί, συγκεκριμένοι και σχετίζονται με την πράξη.
•  Μην παρασυρόμαστε από τον θυμό του παιδιού και θυμώνουμε και εμείς. Το παιδί εκείνη την ώρα έχει ανάγκη κάποιον που θα το βοηθήσει να ηρεμήσει. Όταν είναι θυμωμένο, δεν μπορεί να σκεφτεί, να ακούσει, το κατακλύζει το συναίσθημα του. Δώστε του λίγο χρόνο και χώρο. Πολλές φορές η σιωπή είναι η καλύτερη λύση. Όταν καταλαγιάσει η κατάσταση, συζητήστε το.
• Τεχνικές χαλάρωσης. Να μετράει μέχρι το 10 πριν αντιδράσει. Να πει στον εαυτό του "ηρέμησε, δεν μπορείς να σκεφτείς και να πράξεις ορθά τώρα". Αυτές οι νοερές σκέψεις αποκτούνται μετά από εξάσκηση, συζήτηση και όταν το παιδί είναι ήρεμο και πρόθυμο να συμμετάσχει. Επίσης, η αυτοσυγκράτηση των γονιών παίζει σημαντικό ρόλο.
• Χρήση χιούμορ. Να κρίνουμε την κατάσταση και να δώσουμε την ανάλογη προσοχή και αξία χωρίς υπερβολές. Είναι χρήσιμο να διατηρούμε μια αντικειμενική και ψύχραιμη ματιά απέναντι σε καταστάσεις θυμού και έκρηξης.
• Χρησιμοποιήστε κάποιο αντικείμενο που του αρέσει, ένα αρκουδάκι, ένα μαξιλάρι, ένα μαλακό μπαλάκι. Επίσης, πολλά παιδιά εκφράζονται μέσα από την γραφή, προτείνετε να ζωγραφίσει αυτό που νιώθει, να του δώσει μορφή ή να το περιγάψει με λέξεις σε ένα χαρτί. Το σκάσιμο μπαλονιού μπορεί να βοηθήσει επίσης.
• Λήψη μέτρων για να προλαμβάνουμε έντονες εκρήξεις θυμού, θέτοντας ξεκάθαρα όρια και εξηγώντας στα παιδιά τις συνέπειες των πράξεών τους. Η υπενθύμιση κανόνων, η συμμετοχή του παιδιού σε συζητήσεις που αφορούν τη λειτουργία της οικογένειας και η έκφραση της γνώμης τους, μειώνουν τις έντονες και ανεξήγητες εκρήξεις θυμού. Το παιδί νιώθει μέλος της οικογένειας όταν γνωρίζει τη δομή της.

" Παρεξηγημένες Φίλες"

Η έννοια της ψυχολογίας στη σημερινή εποχή έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις. Παρατηρούμε ότι ο όρος χρησιμοποιείται όλο και πιο συχνά σε διάφορους κοινωνικούς κύκλους και σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες. Οι νέες κοινωνικές συνθήκες, οι δυσκολίες της ζωής και οι ανησυχίες των ανθρώπων, έδωσαν χώρο κι έδαφος, ώστε να γεννηθεί και να αναπτυχθεί η επιστήμη της ψυχολογίας. Αν και υπάρχει ένας αριθμός ανθρώπων που αμφισβητεί κι απορρίπτει αυτήν την επιστήμη, θεωρώ πως έχει τη δύναμη να αντισταθεί και να αποδείξει πόσο απαραίτητη και σημαντική είναι.

Υπάρχουν δυο όροι που είναι σχετικοί με την ψυχολογία, ο όρος της συμβουλευτικής και αυτός της ψυχοθεραπείας. Γράφω αυτό το άρθρο προκειμένου να βοηθήσω τους αναγνώστες  να διασαφηνίσουν τους όρους αυτούς και να ξεκαθαρίσουν κάπως το τοπίο. Κατά την γνώμη μου είναι δυο περίπου ταυτόσημες έννοιες, με ελάχιστες και δυσδιάκριτες διαφορές. Κυρίως χρησιμοποιούμε τον όρο ψυχοθεραπεία για να δηλώσουμε το μοντέλο που ακολουθεί ο θεραπευτής. Στον ευρύτερο χώρο της ψυχολογίας υπάρχουν διάφορα ψυχοθεραπευτικά μοντέλα-σχολές, όπως το ψυχαναλυτικό, το γνωστικό-συμπεριφοριστικό, το συστημικό, το ανθρωπιστικό κα, που δίνουν μια ταυτότητα και μια κατεύθυνση στο θεραπευτή-ψυχολόγο.

Ο όρος συμβουλευτική απευθύνεται σε ψυχικά υγιή άτομα και δίνει βάση στη διαμόρφωση μιας εποικοδομητικής και ασφαλούς σχέσης ανάμεσα στο θεραπευτή  και τον πελάτη. Συγκρίνοντας τον όρο συμβουλευτική και ανθρωπιστικό μοντέλο εντοπίζει κανείς τις ίδιες κατευθυντήριες γραμμές, στόχους και αρχές. Η συμβουλευτική βασίζεται στην ποιότητα της σχέσης, στην εμπιστοσύνη, στην κατανόηση και στην αποδοχή του ατόμου. Πιστεύει στο άτομο και στις δυνατότητες του και εργάζεται στο παρόν και στο τώρα. Στόχος της συμβουλευτικής είναι να βοηθήσει τον πελάτη να εκφράσει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του με οποιαδήποτε μορφή (λεκτική, κινητική, εικαστική), ώστε να αναπτύξει την αυτογνωσία, να δει και να αποδεχτεί τον πραγματικό και αυθεντικό του εαυτό.

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να τονίσω και να εξηγήσω πως η ψυχιατρική είναι διαφορετική επιστήμη από την ψυχολογία. Η ψυχιατρική ανήκει στο χώρο της ιατρικής και μια κύρια διαφορά μεταξύ ψυχολόγων και ψυχιάτρων είναι ότι οι δεύτεροι συνταγογραφούν  φάρμακα. Σε πολλές περιπτώσεις η συνεργασία των δύο είναι επιτακτική ανάγκη. Παρόλα αυτά τα φάρμακα δεν είναι η λύση, καθώς διαιωνίζουν και καλύπτουν το πρόβλημα. Χρειάζεται παράλληλη δουλειά και στήριξη. Η καλή ψυχική υγεία εξαρτάται από την ικανότητα και επιθυμία του ατόμου να επιτρέψει και να αποδεχτεί τα συναισθήματα του.

Επομένως, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία ποιον τίτλο ή όρο θα χρησιμοποιήσει κανείς, σημασία έχει να ακούμε το σώμα μας και να βιώνουμε τα συναισθήματά μας. Οφείλουμε να φροντίζουμε και να αναγνωρίζουμε την ψυχική μας κατάσταση και να μην την παραμελούμε. Η ψυχική υγεία είναι όπως ο καρκίνος: αν ασχολείσαι με τον εαυτό σου και δείχνεις ενδιαφέρον για διάφορα «καμπανάκια» που χτυπούν κατά διαστήματα, όπως είναι η κρίση πανικού και οι σωματικές ενοχλήσεις, μπορείς να αποτρέψεις και να προλάβεις τη χειρότερη εκδοχή, όπως την κατάθλιψη. Και για να γίνω πιο σαφής, ας υποθέσουμε ότι παρατηρεί κάποιος ένα σημάδι στο χέρι του που έχει το χρώμα μιας μελανιάς. Αν και πονάει, το αγνοεί, περνούν οι μέρες και το σημάδι γίνεται έντονο και πιο ενοχλητικό και τότε επισκέπτεται το γιατρό, ο οποίος διαγιγνώσκει μια μορφή καρκίνου και ξεκινάει μια μορφή θεραπείας. Αν ο ασθενής δεν το είχε παραμελήσει, πιθανόν η θεραπεία να ήταν λιγότερο επώδυνη και ακριβή και πιο σύντομη.

Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική υγεία. Ας πούμε για παράδειγμα ότι κάποιος βιώνει μια έντονη κρίση πανικού, όπου δεν μπορεί να αναπνεύσει, χάνει τις αισθήσεις του, τρομάζει. Δεν είναι καθόλου ευχάριστη εμπειρία. Αντιθέτως είναι άσχημη και επικίνδυνη. Γι αυτό όταν κανείς αισθάνεται πνιγμένος, ανίκανος να διαχειριστεί και να αναγνωρίσει τα συναισθήματα του, αυτά συσσωρεύονται και κάποια στιγμή θα έρθουν στην επιφάνεια βίαια,  με ορμή και φόρα. Επομένως, η πρόληψη και η έγκαιρη επίσκεψη σε κάποιον ειδικό σώζει και σταματάει ενδεχομένως το άσχημο παιχνίδι της ψυχικής αστάθειας και της εξάντλησης. Κατανοώ ότι πολλοί θεωρούν πολυτέλεια και σπατάλη χρημάτων το να επισκεφτούν έναν ψυχολόγο, ψυχοθεραπευτή, σύμβουλο, ωστόσο θεωρώ πως είναι μια επένδυση που αφορά την υγεία και αποτρέπει το χειρότερο σενάριο, που είναι η ανάπτυξη ψυχιατρικής διαταραχής και η οποία, κατά τη γνώμη μου, είναι δύσκολο να θεραπευτεί εντελώς.

Συμπεραίνοντας

·         Ο άνθρωπος έχει σώμα και ψυχή. Μην παραμελείτε την ψυχική σας υγεία, αυτά τα μέρη αλληλεπιδρούν και αλληλοεπηρεάζονται.

·         Μη μένετε στους τίτλους και στα λόγια. Προβείτε σε ενέργειες που θα σας βοηθήσουν και θα νιώσετε καλύτερα.

·         Ακούστε το σώμα σας. Ημικρανίες, στομαχόπονοι, δυσφορίες μπορεί να είναι συμπτώματα κακής και έντονης συναισθηματικής κατάστασης και διάθεσης.

·         Κλείστε τα αυτιά σας στις παραφιλολογίες και κάντε σωστή επιλογή του ειδικού. Είναι σημαντικό να αισθάνεστε άνετα και ασφαλής, ώστε με τη βοήθειά του, να επιλέξετε την κατάλληλη μορφή επικοινωνίας για να μπορέσετε να εκφραστείτε ελεύθερα και με ειλικρίνεια. Ο στιγματισμός και η αρνητική κριτική είναι στοιχεία συντηρητικής κοινωνίας που δε χαρακτηρίζουν τη δικιά μας. Εξάλλου, εάν επιθυμείτε να  γνωρίζετε μόνο εσείς ότι επισκέπτεστε κάποιον ειδικό, προστατεύεστε από τον κώδικα δεοντολογίας του επαγγέλματος μας. Ο όρος «ιδιωτικότητα» ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις, με εξαίρεση εκείνες όπου η ζωή του πελάτη βρίσκεται σε κίνδυνο (πχ. αυτοκτονικές τάσεις, κακοποίηση). Σε τέτοιες περιπτώσεις ενημερώνεται το άμεσο συγγενικό περιβάλλον.

·         Υγιής θεωρείται εκείνος που οργανικά και ψυχικά είναι ισορροπημένος και λειτουργικός.

·         Η στήριξη από κάποιον ειδικό δεν είναι πολυτέλεια ούτε σπατάλη. Είναι ανάγκη και επένδυση. Ζούμε σε ένα κοινωνικό σύνολο που χαρακτηρίζεται από διαπροσωπικές σχέσεις και ο ένας επηρεάζει τον άλλον. Η αυτογνωσία είναι απαραίτητο συστατικό μιας αρμονικής, δεμένης και λειτουργικής κοινωνικής ομάδας, είτε αυτή είναι η οικογένεια ή οι φίλοι, είτε είναι ολόκληρη η κοινωνία.

"Κακοποίηση" : Μια σκληρή πράξη

Η κακοποίηση είναι ένα φαινόμενο που μαστίζει τη σημερινή εποχή.  Η ηλικία, το φύλο, οι ειδικές ανάγκες των ανθρώπων, δεν είναι αποτρεπτικοί παράγοντες. Αντιθέτως, παρατηρείται ότι η πλειοψηφία των θυμάτων κακοποίησης είναι παιδιά-έφηβοι, κορίτσια και άτομα με ειδικές ικανότητες. Θύματα κακοποίησης γίνονται συνήθως άνθρωποι που είναι ευάλωτοι και ανίκανοι να προστατεύσουν τον εαυτό τους. Επίσης η ελλιπής ενημέρωση για τις μορφές κακοποίησης και η ανεπαρκής αντίδραση επιτρέπει τους θύτες να ενεργούν απερίσκεπτα και χωρίς φόβο. Τα θύματα συχνά νιώθουν αβοήθητα και αδύναμα. Η απειλή και ο διαρκής εκφοβισμός αποτελούν ισχυρά όπλα για τους θύτες, οι οποίοι με ευκολία και χωρίς ενδοιασμούς, χαλιναγωγούν και χρησιμοποιούν τα θύματα τους για να εκπληρώσουν τις επιθυμίες τους. Συγχρόνως η άγνοια και η ανικανότητα των θυμάτων να αναγνωρίσουν τα σημάδια κακοποίησης επιδεινώνει την κατάσταση, καθώς η κακοποίηση προκαλεί έντονα τραύματα και κυρίως όταν λαμβάνει χώρα στην παιδική ηλικία.

Υπάρχουν 5 είδη κακοποίησης: Η παραμέληση, η σωματική, σεξουαλική, συναισθηματική κακοποίηση και ο εκφοβισμός.

Η παραμέληση αναφέρεται κυρίως σε περιπτώσεις όπου δεν καλύπτονται οι βασικές ανάγκες του ανθρώπου, όπως φαγητό, στέγη, ρουχισμός. Κυρίως αυτή η μορφή παρατηρείται σε οικογένειες όπου οι γονείς αδυνατούν να ανταποκριθούν στο γονικό ρόλο και να αναλάβουν τις ευθύνες τους, είτε λόγω οικονομικών προβλημάτων, είτε λόγω χρήσης ουσιών, είτε εξαιτίας συναισθηματικής ή νοητικής δυσλειτουργίας.

Η σωματική κακοποίηση σημαίνει πως το άτομο δέχεται βία στο σώμα του με την μορφή ξύλου, καψίματος  σε μέρη του σώματος με τσιγάρα, επιθέσεις με επικίνδυνα και αιχμηρά αντικείμενα. Τα θύματα σωματικής κακοποίησης δεν μπορούν εύκολα να κρύψουν τα σημάδια της μιας και συνήθως φέρουν μελανιές ή πληγές και συχνά πρέπει να νοσηλευτούν σε κάποιο νοσοκομείο. Πρόκειται για μια επικίνδυνη μορφή κακοποίησης επειδή απειλείται η ζωή του ατόμου και η σωματική βία προκαλεί ανεπανόρθωτες βλάβες, καθιστώντας το θύμα ανήμπορο και εξαρτώμενο από τους άλλους.

Όσον αφορά τη σεξουαλική κακοποίηση, εντοπίζεται όταν το θύμα περιπλέκεται σε σεξουαλικές πράξεις χωρίς τη θέληση του. Κύριο χαρακτηριστικό είναι ο εξαναγκασμός του θύματος σε πράξεις για την ικανοποίηση των ηδονών του θύτη. Ακόμη, σεξουαλική κακοποίηση θεωρείται και η περίπτωση που το άτομο είναι υποχρεωμένο να παρακολουθήσει και να εκτεθεί σε βίντεο και σκηνές με πορνογραφικό υλικό. Μεγάλος αριθμός παιδιών έχει υποστεί σεξουαλική κακοποίηση και δεν το αποκαλύπτουν γιατί βρίσκονται σε διαρκή απειλή και έλεγχο. Το ίδιο ισχύει και για έναν σημαντικό αριθμό γυναικών οι οποίες αναγκάζονται να υπακούσουν και να εκπληρώσουν τις ακραίες και περίεργες επιθυμίες του θύτη.

Η συναισθηματική κακοποίηση είναι όταν κάποιος πληγώνει τα συναισθήματα του άλλου. Θα την χαρακτήριζα ως κρυφή μορφή κακοποίησης γιατί δεν εμπεριέχει σωματική επαφή, ούτε αφήνει εξωτερικά σημάδια. Κάποιοι άλλοι θα την ονόμαζαν και λεκτική κακοποίηση καθώς κύριο χαρακτηριστικό είναι η χρήση άσχημων και προσβλητικών λέξεων που μειώνουν την οντότητα του ατόμου. Θεωρώ πως είναι πολύ σκληρή και ύπουλη μορφή κακοποίησης καθώς δημιουργεί βαθιά συναισθηματικά προβλήματα, ανασφάλειες και χαμηλή αυτοπεποίθηση και το θύμα πολλές φορές δεν την αντιλαμβάνεται. Είναι δύσκολο να εντοπιστεί και να αποδειχθεί ότι κάποιος βιώνει συναισθηματική κακοποίηση.

Τέλος ο εκφοβισμός αποτελεί μια νέα και σύγχρονη μορφή κακοποίησης, όπου κανείς γίνεται θύμα χλευασμού και κοροϊδίας. Κυρίως παρατηρείται στην παιδική ηλικία και στο σχολικό περιβάλλον. Ο σχολικός εκφοβισμός  είναι ένα φαινόμενο που απασχολεί ιδιαίτερα την εκπαιδευτική κοινότητα καθώς επηρεάζει την ομαλή και εύρυθμη  λειτουργία του σχολείου. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα μαθητών που παραπονιούνται ότι συμμαθητές τους πειράζουν και τους απειλούν. Οι θύτες κυρίως δρουν σε ομάδες και για να πετύχουν το σκοπό τους πλησιάζουν και απομονώνουν το θύμα τους. Σε αυτή την μορφή κακοποίησης συγκαταλέγεται και ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός, όπου οι θύτες μέσω μηνυμάτων σε κινητά κι υπολογιστές προσβάλουν την υπόληψη και μειώνουν την αξιοπρέπεια του θύματος.

Συνεπώς η ποικιλομορφία της κακοποίησης και της βίας καθιστά δύσκολη την πρόληψη και αποτροπή αυτού του φαινομένου. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι ένα μεγάλο ποσοστό των θυτών έχουν πέσει και οι ίδιοι θύματα κακοποίησης. Είναι άτομα που για κάποιο λόγο έχουν θυμό, λύπη, απελπισία και με αυτό τον τρόπο εκδηλώνονται και ξεσπούν. Οι θύτες επιλέγουν με προσοχή τα θύματά τους και έχουν κάποια κριτήρια που ακολουθούν, όπως είναι η δύναμη του ατόμου και το πόσο ευάλωτο το θεωρούν. Χρησιμοποιούν αθέμιτα μέσα έτσι ώστε να κυριαρχήσουν και να τρομάξουν το θύμα τους που γίνεται « το παιχνίδι».

Κλείνοντας συμπεραίνω πως και οι δύο ομάδες βρίσκονται σε θέση κινδύνου καθώς διαθέτουν είτε λανθασμένους είτε ελλιπείς μηχανισμούς προστασίας και άμυνας. Όσον αφορά στους θύτες, όταν η προσαρμοστικότητα του ατόμου στις δυσκολίες και αναποδιές της ζωής είναι χαμηλή και περιορισμένη, το άτομο θα καταφύγει σε ακραίες επιλογές. Ο συναισθηματικός πόνος είναι πολύ βαρύς και ανυπόφορος, αναγκάζοντας τα άτομα που τον βιώνουν να ανατρέξουν σε οποιαδήποτε λύση προκείμενου να σωθούν και να αισθανθούν καλύτερα. Τη στιγμή που κάνουν κακοποιητικές πράξεις δεν αντιλαμβάνονται ότι βλάπτουν τον άλλο καθώς έχουν κατακλυστεί από τα συναισθήματακαι τις σκέψεις τους. Είναι ένας λανθασμένος  τρόπος αντιμετώπισης των δυσκολιών τους, που παρόλα αυτά τους παρέχει ανακούφιση, λύτρωση και ευχαρίστηση,καθώς αισθάνονται ότι δεν πονάνε και υποφέρουν μόνο εκείνοι.

Φυσικά σε καμία περίπτωση δεν επιβραβεύω ούτε και δικαιολογώ τις βίαιες και επιθετικές ενέργειες, αντιθέτως τις κατακρίνω και τις αποδοκιμάζω. Θεωρώ πως όλες οι μορφές κακοποίησης έχουν σοβαρές και ανεπανόρθωτες βλάβες στις ζωές των θυμάτων. Καλούνται να κουβαλάν για μια ζωή τραυματικές εμπειρίες που προκαλούν δυσάρεστα συναισθήματα, έντονο άγχος και φόβο, θλίψη, κατάχρηση ουσιών, διατροφικές δυσκολίες. Η ανικανότητα αντίδρασης των θυμάτων, είτε γιατί κινδυνεύει η ζωή τους, είτε γιατί ντρέπονται να αποκαλύψουν τα βιώματά τους, προκαλεί μια δυσλειτουργία που επηρεάζει όλους τους τομείς της ζωή τους, όπως ο ρόλος τους στην οικογένεια και στην εργασία, οι κοινωνικές τους σχέσεις κλπ. Αναγκάζονται πολλές φορές να το κρύψουν και να το κρατήσουν ως επτασφράγιστο μυστικό, αλλά αυτές οι εμπειρίες κάποια στιγμή θα βγουν στην επιφάνεια και θα εκδηλωθούν με κάποιο τρόπο, συνήθως τραυματικό.

Η αφύπνιση και η έγκυρη ενημέρωση για τις μορφές κακοποίησης είναι απαραίτητες και αποτελεσματικές λύσεις, έτσι ώστε να σωθούν και να βοηθηθούν θύματα και θύτες.

Πάλη Συναισθημάτων!

Γιατί φοβόμαστε να εκφραστούμε; Ο άνθρωπος έχει την τάση να συγκρατεί , να κρύβει και να καταπιέζει την εκδήλωση των συναισθημάτων  του. Αν και χρησιμοποιούμε καθημερινά αυτή την λέξη αμφιβάλλω αν έχουμε κατανοήσει την αξία και τη σημασία της. Το συναίσθημα δηλώνει είτε μια ευχάριστη  είτε μια δυσάρεστη ψυχολογική διάθεση και συνήθως συνδέεται με ένα γεγονός ή μια εμπειρία. Πηγή του συναισθήματός μας μπορεί να είναι μια σκέψη ή μια ανάμνηση, ακόμα και μια συζήτηση ενεργοποιεί τον κύκλο των συναισθημάτων μας. Υπάρχουν πολλά ερεθίσματα που ενδεχομένως να επηρεάσουν τη ψυχική μας διάθεση, αρκεί να αναγνωρίσουμε τη ρίζα τους. Το συναίσθημα έχει δύναμη και ορμή και για να μειωθεί η ένταση θα πρέπει να εκδηλωθεί. 

Θα παραθέσω ένα απλό παράδειγμα για να τεκμηριώσω την άποψη μου. Το γέλιο είναι αποτέλεσμα θετικού συναισθήματος που δείχνει τις περισσότερες φορές χαρά και ευτυχία. Αντιθέτως το κλάμα, συνδέεται με το αίσθημα της λύπης, του θυμού. Συνεπώς υπάρχουν είδη συναισθημάτων που ενεργοποιούνται ανάλογα με την περίσταση. Είναι άμεση ανάγκη του οργανισμού να τα βιώσει γιατί έτσι νιώθει και αντιλαμβάνεται  τον κόσμο. Ο άνθρωπος θα ήταν κενός χωρίς συναισθήματα, θα ήταν απλά μια μηχανή ικανή να εκτελεί εντολές χρησιμοποιώντας την λογική του. Σκέψου τον εαυτό σου χωρίς αυτό το χάρισμα του συναισθήματος που μας βοηθάει να αλληλεπιδράμε και να επικοινωνούμε με τους άλλους. Έχει δύναμη αυτό το στοιχείο του εαυτού μας και δεν πρέπει να το αγνοούμε, έχει την ανάγκη να επιβεβαιώσει την ύπαρξή του, γι αυτό  πρέπει να δίνουμε χώρο και χρόνο έτσι ώστε να εκφράζεται. Διαφορετικά το κουβαλάμε μαζί μας και αυτό το συναίσθημα που είναι χρήσιμο για τη ζωή μας μπορεί να μετατραπεί σε εφιάλτη και να δημιουργήσει σοβαρές δυσκολίες στο άτομο.

Αν και υπάρχουν δύο κατηγορίες συναισθημάτων, τα θετικά και τα αρνητικά, ο άνθρωπος έχει την τάση να μην τα αντιμετωπίζει με την αξία που τους αρμόζουν. Από τη μια πλευρά τα συναισθήματα της χαράς, της ευτυχίας, της ευεξίας,  είναι αυτά που οι άνθρωποι εύχονται να νιώσουν. Από την άλλη ο θυμός, η λύπη, η θλίψη, είναι τα κακά συναισθήματα που προκαλούν φόβο και πόνο στον άνθρωπο. Δεν θυμάμαι κάποιον άνθρωπο που να αφήνει τον εαυτό του να γελάσει με την ψυχή του και να νιώσει την ένταση της χαράς. Συγκρατούμε το γέλιο μας για να μην ενοχλήσουμε κάνοντας θόρυβο ή για να μην φανούμε γελοίοι ή γιατί ανησυχούμε για τη γνώμη του άλλου. Συγχρόνως, τα αρνητικά συναισθήματα έχουν βαρύ και απωθητικό χαρακτήρα που τρομάζει τους ανθρώπους να τα βιώσουν με αποτέλεσμα να μειώνουν τη σημασία τους και να εμποδίζουν την έκφραση τους. Όμως εκείνα παραμονεύουν και βράζουν στον πυθμένα, δεν εξαφανίζονται και μόλις βρουν το κατάλληλο έδαφος θα  επανεμφανιστούν στην επιφάνεια. Συνεπώς, η καταπίεση και η άρνηση κυρίως των αρνητικών συναισθημάτων μπορεί να επιφέρουν δυσλειτουργία στο άτομο, γιατί προκαλούν μια ενόχληση προκειμένου να υπενθυμίσουν την ύπαρξή τους και την ανάγκη τους. Η παραμέληση αυτών μπορεί να οδηγήσει σε άσχημες συνέπειες. Από τη στιγμή που τα συναισθήματα δεν έχουν εκδηλωθεί κι κατ΄επέκταση σβηστεί, θα πάρουν άλλη μορφή, ώστε να κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Φυσικά η μορφή αυτή θα είναι πιο δυνατή και πιο σοβαρή από την αρχική, καθώς αυτή δεν κινητοποίησε το άτομο. Θα χαρακτήριζα αυτήν την κατάσταση σαν ένα παιχνίδι ανταγωνισμού, μια πάλη μεταξύ συναισθήματος και ατόμου, όπου και τα δύο μέρη προσπαθούν να βγουν νικητές.

Όπως προανέφερα η ύπαρξη του ανθρώπου βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα συναισθήματα, γιατί προσδίδουν νόημα στη ζωή. Επομένως θα έλεγε κανείς ότι αυτός ο αγώνας έχει από την αρχή νικητή και είναι μάταιος. Τα συναισθήματα γεμίζουν, ομορφαίνουν, και γλυκαίνουν τη ζωή μας και χωρίς αυτά θα ήμασταν σαν μονάδες, ανίκανοι να συνυπάρξουμε και να ζήσουμε τη ζωή μας.

Παρόλα αυτά υπάρχει ένας δισταγμός και μια τάση αυτοσυγκράτησης που δεν μας επιτρέπει να τα βιώσουμε, με αποτέλεσμα να δυσκολευόμαστε να απολαύσουμε και τη ζωή μας. Οφείλουμε να έχουμε αυτογνωσία και επίγνωση των συναισθημάτων μας αν θέλουμε  να είμαστε ψυχικά υγιείς και ισορροπημένοι, γιατί είναι πολύ  πιθανόν η καταπίεσή τους να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα, όπως έντονο άγχος, έντονη θλίψη, διαταραχές ύπνου, εθιστική συμπεριφορά, διαταραχές στην πρόσληψη τροφής, σωματοποίηση συναισθημάτων (πονοκέφαλοι, στομαχόπονοι, εξανθήματα, τριχόπτωση), έλλειψη σεξουαλικής επιθυμίας. Συμπεραίνει κανείς λοιπόν, ότι είναι απαραίτητη η έκφραση των συναισθημάτων μας προκειμένου να εξασφαλίσουμε τη ψυχική μας ισορροπία.

Παρόλο που γνωρίζουμε ότι αν κλάψουμε θα νιώσουμε καλύτερα μετά, υπάρχει κάτι που μας σταματά. Η βίωση των συναισθημάτων προκαλεί λύτρωση και κάθαρση. Το να αφήνουμε τον εαυτό μας να νιώσει αυτό που θέλει και έχει ανάγκη είναι σαν να ικανοποιούμε το αίσθημα της πείνας ή της δίψας. Πολλοί θα συμφωνήσουν  γιατί είμαι σίγουρη ότι έχουν εκφράσει τα ειλικρινή συναισθήματα τους έστω και μια φορά, οπότε θα μπορούν να κατανοήσουν την παραπάνω παρομοίωση. Για εκείνους που δεν το έχουν καταφέρει ακόμα, τους παροτρύνω να αφήσουν τον εαυτό τους ελεύθερο και να αγνοήσουν αυτήν την εσωτερική φωνή που όλοι έχουμε και υπαγορεύει πώς να συμπεριφερθούμε. Γνωρίζω ότι αυτό είναι δύσκολο αλλά είναι εφικτό και απλό, αρκεί κάποιος να προσπαθήσει και να ασχοληθεί με τον εαυτό του. Δυστυχώς δεν υπάρχει μια μαγική συνταγή κοινή για όλους, γιατί ο καθένας από μας έχει μεγαλώσει και ανατραφεί με διαφορετικούς τρόπους. Οι εμπειρίες , η προσωπικότητα, η ικανότητα προσαρμογής στις αλλαγές είναι παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο διαχείρισης των συναισθημάτων και μας διαφοροποιούν.

Παρόλα αυτά υπάρχουν κάποια μικρά μυστικά που πιθανόν να βοηθήσουν κάποιον από εσάς. Η λεκτική ή η γραπτή αποτύπωση των συναισθημάτων είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος. Το ημερολόγιο είναι μια βοηθητική μέθοδος, με την οποία δίνουμε χρόνο στον εαυτό μας να σκεφτεί τι βίωσε, πως πέρασε τη μέρα του, τι συνέβη και πως επηρέασε τη διάθεσή του, για να επεξεργαστεί τα γεγονότα και να τα βάλει σε μια σειρά. Επίσης η ζωγραφική θα μπορούσε να βοηθήσει κάποιον να κατανοήσει τη συναισθηματική του κατάσταση λαμβάνοντας υπόψη τα χρώματα που διάλεξε, τα σχέδια που  έκανε. Για παράδειγμα κάποιος που θέλει να νιώσει την αγάπη για κάποιον μπορεί να το αποτυπώσει με μια καρδιά , ένας άλλος που είναι πικραμένος μπορεί να δείξει τα δάκρυα του ζωγραφίζοντας σταγόνες από βροχή. Ακόμη, δώστε ιδιωτικό χώρο και χρόνο στον εαυτό σας και εμπιστευτείτε τα άτομα που μπορούν  να σας στηρίξουν και να αντέξουν τα αυθεντικά συναισθήματα σας. Μιλήστε για αυτό που νιώθετε, προσπαθήστε να τα λεξικοποιήσετε για να τα εξηγήσετε ή ακόμα και με μεταφορές. Για παράδειγμα είμαι τόσο θυμωμένος/η που νιώθω σαν ένας ταύρος στην αρένα. Βρείτε τους τρόπους που σας ταιριάζουν. Μην ξεχνάτε ότι δεν είναι ίδιοι για κανέναν, μη νιώθετε ντροπή, όλοι είμαστε μοναδικοί με διαφορετικές ικανότητες, ανάγκες, αντοχές, επιθυμίες, μηχανισμούς αντιμετώπισης. Μάθετε τον πραγματικό σας εαυτό και μη διστάζετε να τον στηρίζετε. Η έκφραση συναισθημάτων δεν οδηγεί στο «θάνατο», στην καταστροφή. Αντιθέτως μπορεί να προλάβει πολλά ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Δεν ξέρω κάποιον που πέθανε από πολύ κλάμα, όμως ξέρω ανθρώπους που έπαθαν κατάθλιψη ή καρκίνο, από υπερβολική καταπίεση και παραμέληση των συναισθημάτων τους .

ΑΠΩΛΕΙΑ: «Ο εφιάλτης μια σχέσης»

Καθώς έγραφα το κείμενο για τη σχέση και τη σημασία της ύπαρξής της στη ζωή μας, ένιωσα ένα φόβο, μια αγωνία, μια λύπη, σκεφτόμενη το ενδεχόμενο της απώλειας αυτού του δεσμού. Υπάρχουν πολλά είδη σχέσης όπως φιλική, αδελφική, γονεϊκή, ερωτική, αλλά όλες οι μορφές σχέσης κρύβουν ένα συναισθηματικό δέσιμο. Έχουμε επενδύσει πάνω στη σχέση συναισθήματα, σκέψεις, όνειρα, ιδέες, προσδοκίες, απαιτήσεις και ανάγκες. Αυτό το δέσιμο, όταν διακόπτεται είτε λόγω φυσικών αιτιών είτε εξωτερικών παραγόντων εκτός του δικού μας ελέγχου, μας πονάει, μας κοστίζει συναισθηματικά γιατί είχαμε συνηθίσει και μάθει διαφορετικά. Οποιαδήποτε σχέση κάτι προσφέρει είτε αυτό είναι αγάπη, ασφάλεια, αναγνώριση, θαυμασμός, ζεστασιά είτε είναι πόνος, θλίψη, στεναχώρια, άγχος. Συνεπώς η σχέση μπορεί να έχει θετική επίδραση αλλά και αρνητική. Παρόλα αυτά όποιο και να είναι το αποτέλεσμα μιας σχέσης, ακόμα και αν ταλαιπωρεί, δυσκολεύει ή πληγώνει αυτόν που τη βιώνει, προτιμά να υποφέρει καμιά φορά παρά να παραδεχτεί το τέλος της και να τη διακόψει.

Είναι αλήθεια πως όταν μια σχέση χαλάει, καταστρέφεται, παύει να υπάρχει προκαλεί πόνο, αναστάτωση και αβεβαιότητα. Είναι συναισθήματα και καταστάσεις που ο άνθρωπος αποφεύγει, γιατί του επιφέρουν απογοήτευση, απελπισία, καταθλιπτική διάθεση, θυμό, λύπη. Δεν έχει συνηθίσει αυτές τις συνθήκες γιατί δε συμβαίνουν συχνά, οπότε δεν έχει αναπτύξει και τους κατάλληλους μηχανισμούς αντιμετώπισης. Η διάλυση και η απώλεια μιας σχέσης συμβαίνει πιο σπάνια σε σχέση με τη διατήρηση και την παραμονή της. Επομένως ο άνθρωπος δεν έχει ετοιμότητα και τεχνικές προστασίας και άμυνας προκειμένου να τις επιστρατεύσει  για να συνεφέρει τον εαυτό του.

Ας το πάμε λίγο πιο βαθιά και στα πρώτα στάδια της ζωής μας που φαίνεται να παίζουν πρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας. Η πρώτη απώλεια που βιώνει ο κάθε άνθρωπος ως επί τον πλείστον είναι εκείνη που αφορά το θηλασμό. Η πρώτη δυνατή σχέση που δημιουργεί ο άνθρωπος είναι η σχέση που αναπτύσσει το μωρό με το στήθος της μητέρας. Αν και μπορεί να ακουστεί ακραίο και να αμφισβητηθεί, η σχέση αυτή θεωρείται πολύ σημαντική και κρίσιμη για το πώς το μωρό που γίνεται παιδί, έφηβος, ενήλικας θα αντιμετωπίζει τις απώλειες στη ζωή του. Από αυτή τη σχέση εξαρτάται κυρίως η επιβίωσή του, αλλά παράλληλα αρχίζει να δημιουργεί και συναισθηματικό δεσμό αναγνωρίζοντας ότι το στήθος ανήκει στη μητέρα, ένα πρόσωπο απαραίτητο για την ομαλή κι υγιή ανάπτυξή του.  Ο τρόπος , η συχνότητα και η σταθερότητα με την οποία η μητέρα θηλάζει το μωρό της, θα επηρεάσει αναλόγως την ικανότητα του παιδιού να αποδεσμευτεί και να απογαλακτιστεί ουσιαστικά. Για παράδειγμα αν η μητέρα ανταποκρίνεται στις ανάγκες του μωρού με αμεσότητα και σταδιακά μειώνει το θηλασμό και συγχρόνως προσθέτει και εισάγει το μπιμπερό, είναι πιθανόν ότι το παιδί θα αντιμετωπίσει με περισσότερη ευκολία τον αποχωρισμό. Επίσης αποδεικνύεται  ότι ο τρόπος διακοπής του θηλασμού και η μετάβαση στο μπιμπερό επιδρούν στο κατά πόσο το παιδί θα χρησιμοποιήσει το μπιμπερό και την πιπίλα και κυρίως την πιπίλα-δάχτυλο.

Ένα άλλο σημαντικό αντικείμενο για το παιδί είναι η πλαστική του πιπίλα. Αυτή η σχέση εξάρτησης είναι πολύτιμη για το μωρό γιατί μειώνει το άγχος της απώλειας του στήθους. Όλα τα μωρά όταν τρώνε την πιπίλα τους είναι ήρεμα, σταματάνε να κλαίνε και αναπνέουν ρυθμικά, παρόλο που το στόμα τους είναι «βουλωμένο», θα έλεγε ένας ενήλικας. Ακόμη το γεγονός ότι τα παιδιά δυσκολεύονται να την αποχωριστούν υποδηλώνει την ανάγκη και την αξία της. Είμαι σίγουρη ότι όλοι θυμόμαστε ιστορίες με την πιπίλα, του τύπου να την πετάξουμε στη θάλασσα, τώρα είσαι μεγάλο παιδί και δεν την χρειάζεσαι.... Είναι σημαντικό να μην ασκηθεί πίεση στο παιδί και να δοθεί χρόνος. Παρατηρεί κανείς ότι το παιδί πρώτα δημιουργεί δυνατές σχέσεις με αντικείμενα και στην συνέχεια με την ανάπτυξη του δημιουργεί σημαντικές σχέσεις και με ανθρώπους καθώς αναγνωρίζει και κατανοεί τη σημασία του συναισθηματικού δεσμού και τον επιζητά.

Το αναπτυξιακό και γνωστικό στάδιο του παιδιού επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται μια σχέση, ποια είναι σημαντική και απαραίτητη και ποια όχι. Η σχέση με τους γονείς έχει πρωταρχική σημασία, όπως επίσης και με τα αδέλφια του, καθώς είναι τα άτομα που βλέπει πιο συχνά και συναναστρέφεται περισσότερο. Έπεται η σχέση με του παππούδες και το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον.  Με την είσοδο στο σχολείο η φιλική σχέση αποκτά μεγάλη σημασία και μετά ακολουθεί η ερωτική, συζυγική και η σχέση που θα δημιουργήσει με το δικό του το παιδί. Συνεπώς η δομή της σχέσης είναι δεδομένη στη ζωή μας, είναι απαραίτητη καθώς ο άνθρωπος χρειάζεται επιβεβαίωση, αγάπη, συναισθηματική αποδοχή και ολοκλήρωση, στοιχεία που παίρνει κανείς μόνο μέσα από τις κοινωνικές σχέσεις. Ακόμα και με τα παιχνίδια μας δημιουργούμε δεσμούς. Πολλές φορές θυμάμαι τον εαυτό μου να κλαίω και να στεναχωριέμαι επειδή η κούκλα μου χάλασε ή επειδή έχασα το αγαπημένο μου παιχνίδι.

Είναι δύσκολο να αποδεχτεί κανείς ότι ένα πρόσωπο , ή ακόμα κι ένα αντικείμενο, δεν υπάρχει πια στη ζωή του. Ας υποθέσουμε ότι σου κλέβουν το αυτοκίνητο ή την τσάντα. Είναι επώδυνο γεγονός για τον καθένα κι προκαλεί αγανάκτηση, αμφιβολία, θλίψη, αίσθημα αδικίας, ακόμα και ζήλια. Βέβαια η απώλεια ενός προσώπου από τη ζωή είτε αυτό βρίσκεται στη ζωή, όταν μιλάμε για ένα χωρισμό ή για ένα καυγά με έναν φίλο, είτε όταν το αγαπημένο σου πρόσωπο έχει πεθάνει, προκαλεί πανικό, απώλεια της διάθεσης και της ενέργειας σου. Αν και ο θάνατος είναι ένα φυσικό τέλος και  θα συμβεί σε όλους μας κάποια στιγμή, το αντιμετωπίζουμε με φόβο και προκατάληψη. Είναι ένα κοινωνικό ταμπού που προκαλεί οίκτο και συμπόνια πολλές φορές αποτρέποντας τους ανθρώπους που το βιώνουν να εκφραστούν ελεύθερα και χωρίς ενδοιασμούς. Είναι ένα τρομακτικό γεγονός αλλά συγχρόνως μπορεί να είναι κι λυτρωτικό. Η ουσία είναι ότι δυσκολευόμαστε να το αποδεχτούμε και να το εντάξουμε στη ζωή μας. Δεν το έχουμε δουλέψει ως πιθανότητα, μας φαίνεται κάπως μακρινό όπως και ένας χωρισμός είτε από ένα φίλο, είτε από ένα σύντροφο. Αποφεύγουμε να κάνουμε σκέψεις γύρω από αυτό το ζήτημα γιατί μας πονάει και προκαλεί συναισθήματα άγνωστα σε μας που πολλές φορές δεν μπορούμε να διαχειριστούμε.

Ο θάνατος είναι ένα τετελεσμένο γεγονός και η ιδέα ότι δεν θα συναντήσεις, μιλήσεις, ακουμπήσεις, ακούσεις, μυρίσεις , νιώσεις το αγαπημένο σου πρόσωπο ποτέ ξανά, προκαλεί ένα στερητικό σύνδρομο που κρύβει μπερδεμένα συναισθήματα, όπως πόνο, θλίψη, θυμό, οδύνη. Είναι σαν να παλεύεις με τον εαυτό σου και το σύμπαν, καθώς προκαλεί σοκ και αβεβαιότητα. Θα έχετε ακούσει για τα στάδια του θρήνου που περνάει κανείς όταν βγαίνει από μια σχέση, είτε ο άλλος εξακολουθεί να υπάρχει στη ζωή είτε όχι. Η άρνηση, ο θυμός, η κατάθλιψη και η αποδοχή είναι μερικά από τα στάδια που περνάει κανείς όταν βιώνει μια απώλεια. Η ένταση , η σειρά και η παραμονή του καθενός σε κάθε στάδιο εξαρτάται από την ποιότητα της σχέσης και από την προσωπικότητά του. Επίσης δεν είναι απαραίτητο και υποχρεωτικό να περάσει κανείς από όλα τα στάδια , αλλά καλό θα ήταν  να φτάσει στο στάδιο της αποδοχής, διαφορετικά είναι πιθανόν να συνυπάρχουν ή να εμφανιστούν συναισθηματικές δυσκολίες. Η απώλεια προκαλεί σύγχυση, οργή, ενοχές, τύψεις, φόβο και έντονο άγχος πολλές φορές. Είναι μια δύσκολη φάση της ζωής που όλοι οι άνθρωποι καλούνται να περάσουν, άλλοι σε ευαίσθητη  και άλλοι σε πιο ώριμη ηλικία. Είναι σημαντικό να έχουμε επίγνωση του εαυτού μας, για να του επιτρέψουμε να βιώσει το πένθος όσο βαρύ και επίπονο κι αν είναι. Υπάρχει ένας δισταγμός, ένας φόβος στο να αφήσουμε ελεύθερο τον εαυτό μας να κλάψει, να υποφέρει, να πέσει στα πατώματα όπως λέμε στην καθομιλουμένη. Υπάρχει μια ανησυχία εάν θα μπορέσουμε να σηκωθούμε και να πατήσουμε στα πόδια μας.

Γενικά έχω την αίσθηση ότι είμαστε αυστηροί και επιφυλακτικοί με τα αρνητικά συναισθήματα, όμως και αυτά κρύβουν δύναμη και ορμή και με κάποιον τρόπο πρέπει να εκδηλωθούν. Έτσι προκειμένου να αποφύγουμε τις παθολογικές καταστάσεις, όπως κατάθλιψη, σωματοποίηση, διατροφικές ανωμαλίες, διαταραχές ύπνου, οφείλουμε να προστατεύσουμε και να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας και τις ανάγκες του. Η καταπίεση των συναισθημάτων δεν αποφέρει θετικά αποτελέσματα, αντιθέτως επιδεινώνει και δυσκολεύει ακόμα περισσότερο το άτομο να αποδεχτεί την απώλεια.

Κάθε μορφή απώλειας, αν και επώδυνη και οδυνηρή, οδηγεί στην αναθεώρηση της ζωής και στην πνευματική ανάπτυξη του ατόμου. Μου αρέσει να παρομοιάζω την απώλεια με μια δυνατή σφαλιάρα , που προκαλεί σωματικό και συναισθηματικό πόνο, αλλά συγχρόνως σε συνεφέρει και σε ξυπνάει. Ευτυχώς ή δυστυχώς η ζωή δεν είναι μόνο ρόδινη, κρύβει απρόσμενες και άσχημες στιγμές που δίνουν μια ζωντάνια και μια ανανέωση στη βαρετή, μονότονη και ανιαρή πλευρά της . Είναι σημαντικό να είμαστε ειλικρινείς και αληθινοί με τα συναισθήματα μας. Η εκδήλωση των αυθεντικών μας συναισθημάτων και η μοιρασιά τους με συγγενείς, φίλους και ανθρώπους που μπορούν να μας κατανοήσουν και να μας στηρίξουν, είναι ευεργετική και ανακουφιστική.

Σχέση και άνθρωπος!! Ποια είναι η σχέση ανάμεσα τους?

Σχέση, η μαγική λέξη της σημερινής εποχής που κλέβει την παράσταση σε όλες τις συζητήσεις. Είναι μια συνθήκη, μια ανάγκη που έχουν όλοι οι άνθρωποι ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, εθνικότητας, κουλτούρας. Είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό που ενώνει τους ανθρώπους, είμαστε κοινωνικά όντα και χρειαζόμαστε να ανήκουμε κάπου γιατί μας δίνει ασφάλεια και ζεστασιά. Από την πρώτη ώρα που αρχίζουμε να αποκτούμε τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου, τους πρώτους μήνες της ζωής μας βρισκόμαστε σε μια σχέση εξάρτησης. Το έμβρυο συνδέεται με τη μητέρα προκειμένου να επιβιώσει. Ο πλακούντας συνδέει το μωρό με το σώμα της μητέρας καθώς το έμβρυο έχει την ανάγκη τροφής. Είναι μια πρωταρχική ανάγκη που πρέπει να καλυφθεί άμεσα κι τακτικά προκειμένου το έμβρυο να μεγαλώσει, να αναπτυχθεί και να βγει στον εξωτερικό κόσμο υγιές και ικανό να επιβιώσει σε ένα άγνωστο και « κρύο» περιβάλλον. Κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης αναπτύσσεται και καλλιεργείται μια σχέση ανάμεσα στη μητέρα κι στο έμβρυο η οποία είναι και συναισθηματική. Πέρα από τις βιολογικές και ορμονικές αλλαγές που επηρεάζουν την συναισθηματική κατάσταση της μητέρας, το σώμα της αλλάζει και νιώθει τις κινήσεις, τον κτύπο της καρδιάς του μωρού. Αρχίζει να το σκέφτεται, να το υπολογίζει, να το ονειρεύεται, να το βλέπει, να νιώθει το μωρό που μεγαλώνει μέσα στο σώμα της. Δημιουργείται ένας δεσμός εξάρτησης  που διευκολύνει την μητέρα να προσαρμοστεί και να συνειδητοποιήσει τον ερχομό του παιδιού, ενός μικρού ανθρώπου που κάποια στιγμή θα γίνει όπως η ίδια. Θα μεγαλώσει, θα περπατήσει, θα μιλήσει, θα μάθει να τρώει, να πίνει νερό, να αυτοεξυπηρετείται, να διαβάζει, θα γίνει ανεξάρτητο και κάποια στιγμή θα αποκοπεί από αυτή τη σχέση για να δημιουργήσει τον δικό του κύκλο σχέσεων και ζωής.

Οι πρώτοι εννιά μήνες έχουν μεγάλη σημασία για την σωστή βιολογική, σωματική αλλά και συναισθηματική υγεία και ολοκλήρωση του κάθε ανθρώπου καθώς διευκολύνουν τους γονείς να προετοιμαστούν και να συνειδητοποιήσουν ότι «φτιάχνουν» ένα ανθρωπάκι που σιγά σιγά θα γίνει ένας ανεξάρτητος και μεγάλος άνθρωπος. Η σχέση ανάμεσα στο ζευγάρι θα επηρεάσει και το πόσο έτοιμοι θα είναι να αποδεχτούν αυτό το  νέο μέλος που θα εισβάλει στη σχέση τους και θα την ανατρέψει, θα την αλλάξει. Η προθυμία των γονιών να αναδιαμορφώσουν τη σχέση αυτή και να ανοίξουν την πόρτα, να αγκαλιάσουν αυτό το μικρό ανθρωπάκι θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της προσωπικότητας του και στην ισορροπία της οικογένειας που αρχίζει να σχηματίζεται. Στην διάρκεια αυτών των εννιά μηνών οι μελλοντικοί γονείς δημιουργούν το έδαφος, την βάση της σχέσης όπου θα είναι ικανή να κρατήσει το βάρος ενός νεογέννητου. Αυτή η βάση θα πρέπει να έχει γερά θεμέλια για να αντέξει το βάρος του μωρού, που γίνεται παιδάκι, έφηβος, ενήλικας και το βάρος του αυξάνεται, διαφορετικά θα σπάσει, θα ραγίσει, θα παλιώσει ή θα σκουριάσει.

Τα αναπτυξιακά στάδια είναι απαραίτητα για την διαμόρφωση της σχέσης ανάμεσα στο παιδί και τους γονείς, διαφορετικά εάν οι γονείς αντίκριζαν από την πρώτη στιγμή έναν ενήλικα μπροστά τους θα ήταν κάτι ξένο και άγνωστο για εκείνους, χωρίς συναισθηματικό δεσμό. Τώρα όμως καθώς ακλουθούν και παρατηρούν την ανάπτυξη του μωρού τους , παίρνουν χαρά, ευτυχία, ικανοποίηση, έχουν σκέψεις και φιλοδοξίες για αυτό το ανθρωπάκι. Στοιχεία που τους ενώνουν και επενδύουν στην σχέση. Αρχικά η πρώτη μορφή σχέσης που δημιουργεί ο άνθρωπος είναι η σχέση με τους γονείς καθώς πρωταρχικές ανάγκες πρέπει να καλυφθούν, όπως τροφή, αγάπη, φροντίδα και αποδοχή. Έπειτα, το παιδί αρχίζει να αναπτύσσεται κοινωνικά και να αποκολλάται από τους γονείς. Η παιδική ηλικία που χαρακτηρίζεται από την πρώτη μέρα στο σχολείο είναι πολύ σημαντική γιατί το παιδί αρχίζει να συναναστρέφεται με άλλους ανθρώπους άγνωστους για αυτό αλλά και για εκείνους. Οι γονείς γνωρίζουν το παιδί ενώ εκείνο όχι. Στο περιβάλλον του σχολείου το παιδί δημιουργεί σχέσεις με άγνωστους ανθρώπους, διαφορετικής ηλικίας όπως είναι οι φίλοι του και οι δάσκαλοι. Στην προκειμένη φάση η προσαρμογή του εξαρτάται από το τύπο δεσμού που έχει δημιουργήσει με τους γονείς. Εάν έχει μια σχέση εμπιστοσύνης, ειλικρίνειας και ασφάλειας με τους γονείς του που το υποστηρίζουν θα καταφέρει να ανταποκριθεί και να εφαρμόσει το ανάλογο μοντέλο σχέσης που έχει ανάγκη.

Εάν γυρίσουμε πίσω στα παιδικά μας χρόνια θα θυμηθούμε ότι δεν μας άρεζε να ήμασταν μόνοι μας γιατί έχουμε την ανάγκη να λαμβάνουμε και να δίνουμε συναισθήματα. Εκτός από όντα με λογική έχουμε και συναισθήματα, νιώθουμε και αυτά θέλουμε να τα μοιραστούμε, διαφορετικά το μπαλόνι θα φουσκώσει και θα σκάσει κάποια στιγμή.   Το πώς, πού και πότε θα σκάσει δεν μπορούμε να το προβλέψουμε, ούτε να το αποφύγουμε αλλά όμως μπορούμε να το αποτρέψουμε δημιουργώντας και επενδύοντας στις κοινωνικές σχέσεις χωρίς φόβο και δισταγμούς. Έτσι το παιδί στην σχολική ηλικία επενδύει χρόνο στις φιλικές σχέσεις και κυρίως με άτομα του ίδιου φύλου, αλλά εξακολουθεί να έχει ανάγκη και τους γονείς. Για παράδειγμα τα παιδιά θέλουν να παίξουν με τους φίλους τους στην παιδική χαρά αλλά ζητούν και από τους γονείς να είναι παρόντες, έτσι νιώθουν ασφαλή.

Στην εφηβική ηλικία η μορφή της σχέσης αλλάζει αρκετά και οι γονείς ξαφνιάζονται. Είναι πανικοβλημένοι και μπλοκάρουν πολλές φορές λόγω των πολλών αλλαγών που αντιμετωπίζουν στη σχέση με τα παιδιά τους. Είναι δύσκολο να δεχτούν ότι το παιδί αρχίζει να ξεκολλάει από αυτήν την σχέση, η οποία αλλάζει μορφή και αναδιοργανώνεται. Πολλές φορές οι γονείς τρομάζουν θεωρώντας ότι η σχέση καταστρέφεται. Δεν είναι έτσι , εάν έχουν καταφέρει να θέσουν γερά θεμέλια η σχέση αλλάζει, απλώς γίνεται ανακαίνιση με την κυριολεκτική σημασία της λέξης. Οι έφηβοι έχουν ανάγκη από τη σχέση ενός συνομηλίκου και πολλές φορές και του αντίθετου φύλου. Είναι η φάση της διαμόρφωσης της σεξουαλικής τους ταυτότητας  και σε συνδυασμό  με τις βιολογικές αλλαγές και ανάγκες, ωθούνται στην αναζήτηση και στην διαμόρφωση σχέσεων με το αντίθετο φύλο, έτσι ώστε να καλύψουν και άλλου τύπου συναισθηματικά κενά  που ανακύπτουν σε αυτήν την ηλικία και οι γονείς δεν πρέπει και δεν μπορούν να γεμίσουν. Πολλοί γονείς παραπονιούνται για συγκρούσεις και διαμάχες που έχουν με τα παιδιά τους. Φοβούνται να μην τα χάσουν, να μην τα πληγώσουν , να μην τα διώξουν. Η εφηβική ηλικία είναι σαν ένα ηφαίστειο που βράζει και εκρήγνυται , δίνοντας ώθηση στον έφηβο να μπει στην ενήλικη ζωή και να καταφέρει να επιβιώσει.

Στην ενήλικη ζωή ο άνθρωπος έχει ανάγκη να δημιουργήσει μια σχέση με ένα σύντροφο. Έχει ανάγκη να καλύψει ερωτικά συναισθήματα αναζητώντας, κυνηγώντας κάποιον που θα είναι ικανός να συμπληρώσει αυτό το κομμάτι της σχέσης που λείπει. Σε αυτό το στάδιο το μοντέλο των γονέων που έχει δει και έχει στο μυαλό του επηρεάζει τις επιλογές και τη συμπεριφορά του. Η γονεική σχέση συνεπώς διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην συναισθηματική ισορροπία και ολοκλήρωση του ανθρώπου.

Η σχέση ικανοποιεί την ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει κάπου, όπου νιώθει γεμάτος, ήρεμος, ανακουφισμένος και ευτυχισμένος. Κάθε μορφή σχέσης φέρνει συναισθηματική ολοκλήρωση και χαρά. Δεν νομίζω ότι ο άνθρωπος θα μπορούσε να επιβιώσει ζώντας μόνος του χωρίς να βρίσκεται σε μια σχέση είτε αυτή λέγεται γονεϊκή, είτε φιλική, συγγενική, ερωτική, συναδελφική. Είμαστε πλασμένοι για να ανήκουμε κάπου , σε ένα "πλαίσιο" που ακόμα και αν κάποιες στιγμές αυτό μας πληγώνει και μας στεναχωρεί, εμείς επιστρέφουμε και το συγχωρούμε πολλές φορές ή ψάχνουμε να το αντικαταστήσουμε. Η μοναξιά είναι ανυπόφορη και ο άνθρωπος δεν την αντέχει γιατί σε κάθε ηλικία τελικά χρειαζόμαστε αγάπη, φροντίδα και αποδοχή.